ਭੈਣ-ਭਰਾ ਅਕਸਰ ਬਹੁਤ ਛੋਟੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਜਦੋਂ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਨਵਜਾਤ ਭਰਾ ਜਾਂ ਭੈਣ ਦੀ ਮੌਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਜਾਂ ਸ਼ਾਇਦ ਉਹ ਭੈਣ ਜਾਂ ਭਰਾ ਲਈ ਮਨਾਏ ਜਾ ਰਹੇ ਦੁੱਖ ਵਿੱਚ ਹੀ ਪੈਦਾ ਹੋਏ ਹਨ, ਜਿਸਦੀ ਮੌਤ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਜਨਮ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੋਈ ਸੀ। 

ਜਦੋਂ ਮਾਪੇ ਆਪਣੇ ਖੁਦ ਦੇ ਦੁੱਖ ਨਾਲ ਨਿਪਟ ਰਹੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਇਹ ਜਾਣਨਾ ਮੁਸ਼ਕਲ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿ ਛੋਟੇ ਭੈਣ-ਭਰਾਵਾਂ ਨੂੰ ਕਿੰਨਾ ਕੁ ਕੁਝ ਦੱਸਣਾ ਹੈ। ਛੋਟੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨਾਲ ਉਦੋਂ ਗੱਲ ਕਰਨਾ ਉਪਯੋਗੀ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਜਦੋਂ ਤੁਹਾਡਾ 'ਦਿਨ ਵਧੀਆ' ਗੁਜਰ ਰਿਹਾ ਹੋਵੇ ਅਤੇ ਤੁਸੀਂ ਬੱਚੇ ਦੇ ਸਵਾਲਾਂ ਦੇ ਜਵਾਬ ਦੇਣ ਅਤੇ ਇਹ ਪੁੱਛਣ ਦੇ ਯੋਗ ਹੋਵੋ ਕਿ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਕਿਹੋ ਜਿਹਾ ਮਹਿਸੂਸ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ।

ਮਰਿਆ ਹੋਇਆ ਬੱਚਾ ਪੈਦਾ ਹੋਣ, ਨਵਜਾਤ ਦੀ ਮੌਤ ਜਾਂ ਹੋਰ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਹੋਈ ਮੌਤ ਬਾਰੇ ਸਮਝਾਉਣਾ

ਬੱਚੇ ਸੁਭਾਵਕ ਤੌਰ ਤੇ ਉਤਸੁਕ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਇਸ ਬਾਰੇ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਕਈ ਸਾਰੇ ਸਵਾਲ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ ਕਿ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਭਰਾ ਜਾਂ ਭੈਣ ਦੀ ਮੌਤ ਕਿਵੇਂ ਹੋਈ ਸੀ, ਉਹਨਾਂ ਨਾਲ ਕੀ ਹੋਇਆ ਸੀ ਅਤੇ ਉਹ ਕਿੱਥੇ ਚਲੇ ਗਏ ਹਨ। ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਕਈ ਵਾਰ ਇਹ ਦੱਸਣਾ ਪੈ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿ ਕੀ ਹੋਇਆ ਸੀ, ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਕਿ ਜਾਣਕਾਰੀ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਸਮਝ ਵਿੱਚ ਨਾ ਆ ਜਾਵੇ। ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਇਸ ਬਾਰੇ ਸਮਝਾਉਣ ਦੇ ਅਸਾਨ ਤਰੀਕੇ ਅਪਨਾਉਣਾ ਉਪਯੋਗੀ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਜਦੋਂ ਮਾਪੇ ਦੁੱਖ ਵਿੱਚ ਹੁੰਦੇ ਹਨ:

'ਬੱਚਾ ਬੀਮਾਰ ਸੀ, ਇਸਲਈ ਮੰਮੀ ਦੇ ਪੇਟ ਵਿੱਚ ਹੀ ਉਸਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ' (ਮਰਿਆ ਹੋਇਆ ਬੱਚਾ ਪੈਦਾ ਹੋਣਾ)

'ਹਸਪਤਾਲ ਵਿੱਚ ਡਾਕਟਰਾਂ ਨੇ ਤੁਹਾਡੇ ਭਰਾ ਦੀ ਬਹੁਤ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇਖਭਾਲ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਉਸਨੂੰ ਤੁਹਾਡਾ ਆਉਣਾ ਬਹੁਤ ਚੰਗਾ ਲੱਗਿਆ, ਪਰੰਤੂ ਲੰਮੇ/ਥੋੜ੍ਹੇ ਸਮੇਂ ਬਾਅਦ ਬੀਮਾਰ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਉਸਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ' (ਨਵਜਾਤ ਦੀ ਮੌਤ)

'ਤੁਹਾਡੀ ਭੈਣ ਦਾ ਸਰੀਰ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਵਿਕਸਿਤ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ ਸੀ, ਇਸਲਈ ਉਸਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ' (ਭਰੂਣ ਦੇ ਅਣਮੇਲ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਉਸਨੂੰ ਹਟਾਉਣਾ)

'ਸਾਨੂੰ ਪੱਕਾ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਹੈ ਕਿ ਬੱਚੇ ਦੀ ਮੌਤ ਕਿਉਂ ਹੋਈ, ਪਰੰਤੂ ਅਸੀਂ ਜਾਣਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਤੁਸੀਂ ਕੁਝ ਗਲਤ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਇਹ ਕਿ ਤੁਸੀਂ ਉਸਨੂੰ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਪਿਆਰ ਦਿੱਤਾ '(ਛੋਟੇ ਬੱਚੇ ਦੀ ਅਚਾਨਕ ਮੌਤ ਹੋਣਾ)

ਹੇਠਾਂ Sands ਲਈ ਸੈਮ ਕਿਟਸਨ (Sam Kitson) ਵੱਲੋਂ ਲਿਖੀ ਕਹਾਣੀ ਹੈ। ਇਹ ਬੱਚੇ ਦੀ ਮੌਤ ਬਾਰੇ ਵਿਸਤਾਰ ਨਾਲ ਦੱਸਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸਨੂੰ Sands ਦੀ ਦੁਕਾਨ ਤੋਂ ਆਰਡਰ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ (https://shop-sands.org.uk/en/products/books)

ਸਾਡੀ ਸੋਗ ਸਬੰਧੀ ਸਹਾਇਤਾ ਪੁਸਤਕ (Bereavement Support Book) ਵਿੱਚ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਉਮਰ ਦੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨਾਲ ਗੱਲ ਕਰਨ ਲਈ ਸੁਝਾਅ ਹਨ।

ਕਿਸੇ ਬੱਚੇ ਨੂੰ ਛੋਟੇ ਬੱਚੇ ਦੀ ਮੌਤ ਬਾਰੇ ਸਮਝਾਉਣਾ ਬਹੁਤ ਮੁਸ਼ਕਲ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ ਤੁਸੀਂ ਆਪਣੇ ਖੁਦ ਦੇ ਦੁੱਖ ਨਾਲ ਸੰਘਰਸ਼ ਕਰ ਰਹੇ ਹੁੰਦੇ ਹੋ ਅਤੇ ਜੇਕਰ ਤੁਸੀਂ ਵੀ ਦੁਖੀ ਹੋ ਤਾਂ ਖੁਦ ਲਈ  ਦਿਆਲੂ ਹੋਣਾ ਵੀ ਮਹੱਤਵਪੂਰਣ ਹੈ। ਪਰਿਵਾਰ ਵਿੱਚ ਬੱਚੇ ਦੀ ਮੌਤ ਬਾਰੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨਾਲ ਗੱਲ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਤੁਹਾਡੀ ਮਦਦ ਲਈ, ਹੇਠਾਂ ਦਿੱਤੀ ਗਾਈਡ ਵਿਸਤਾਰ ਨਾਲ ਦੱਸਦੀ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਵੱਡੇ ਹੋਣ ਤੇ ਮੌਤ ਨੂੰ ਕਿਵੇਂ ਸਮਝਦੇ ਹਨ।

ਮੌਤ ਬਾਰੇ ਬੱਚਿਆਂ ਦੀ ਸਮਝ

0-2 ਸਾਲ

ਬੱਚੇ ਅਤੇ ਛੋਟੇ ਬੱਚੇ ਆਪਣੇ ਮਹੌਲ ਵਿੱਚ ਬਦਲਾਵਾਂ ਦੇ ਕਾਰਨ ਸੋਗ ਲਈ ਪ੍ਰਤੀਕਿਰਿਆ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਸਮਝ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ ਪਰੰਤੂ ਉਹ ਦੂਜਿਆਂ ਵਿੱਚ ਬਦਲਾਅ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ, ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਆਪਣੇ ਮੁੱਖ ਦੇਖਭਾਲਕਰਤਾਵਾਂ/ਮਾਪਿਆਂ ਵਿੱਚ। ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਜਜ਼ਬਾਤ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰਨ ਲਈ ਥੋੜ੍ਹੀ-ਬਹੁਤ ਭਾਸ਼ਾ ਆਉਂਦੀ ਹੈ ਜਾਂ ਬਿਲਕੁੱਲ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦੀ, ਉਹ ਦੂਜਿਆਂ ਨਾਲ ਹੀ ਰਹਿਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਰੋ ਕੇ ਆਪਣੀ ਅਸੁਰੱਖਿਆ ਦਰਸਾ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਨੀਂਦ ਅਤੇ ਖਾਣ-ਪੀਣ ਵਿੱਚ ਵੀ ਗੜਬੜ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ, ਇਸਲਈ ਅਰਾਮਦੇਹ ਨਿੱਤਨੇਮ ਅਤੇ ਲਗਾਉ ਤੇ ਧਿਆਨ ਦੇਣਾ ਲਾਭਕਾਰੀ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ।

2-5 ਸਾਲ

ਇਸ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਸਮਝ ਵਧ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸਲਈ ਬੱਚਾ ਚੀਜ਼ਾਂ ਨੂੰ ਸਮਝਣਾ ਚਾਹੇਗਾ, ਆਮ ਤੌਰ ਤੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸਵਾਲ ਪੁੱਛ ਕੇ। ਫਿਕਰ ਹੋਣਾ ਆਮ ਗੱਲ ਹੈ ਅਤੇ ਅਲਗ ਹੋਣ ਦੀਆਂ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਪੈਦਾ ਹੋ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਸ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਬੱਚੇ ‘ਜ਼ਿੰਦਾ’ ਅਤੇ ‘ਮਰਿਆ’ ਸ਼ਬਦ ਵਰਤਦੇ ਹਨ ਪਰੰਤੂ ਨਹੀਂ ਸਮਝਦੇ ਕਿ ਮੌਤ ਅਟੱਲ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਇਸਲਈ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਅਕਸਰ ਬੱਚੇ ਦੇ ਵਾਪਸ ਪਰਤਣ ਦੀ ਆਸ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਜਿਸਦਾ ਮਤਲਬ ਹੈ ਕਿ ਦੇਖਭਾਲਕਰਤਾਵਾਂ ਨੂੰ ਧੀਰਜ ਨਾਲ ਚੀਜ਼ਾਂ ਨੂੰ ਵਿਸਤਾਰ ਨਾਲ ਸਮਝਾਉਣ ਦੀ ਲੋੜ ਹੋਵੇਗੀ, ਸੰਭਾਵੀ ਤੌਰ ਤੇ ਇੱਕ ਵਾਰ ਤੋਂ ਵੱਧ। ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਮੁੜ ਭਰੋਸਾ ਦਵਾਉਣ ਦੀ ਲੋੜ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ ਕਿ ਮੌਤ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਦਰਦ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਮੌਤ ਦਾ ਨਾਟਕ ਕਰਨ ਦੀ ਗਤੀਵਿਧੀ ਕਰਨੀ ਪੈ ਸਕਦੀ ਹੈ। 

5-11 ਸਾਲ

ਇਸ ਉਮਰ ਦੇ ਬੱਚੇ ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਸਮਝ ਵਿਕਸਿਤ ਕਰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਮੌਤ ਅਟੱਲ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਕਿ ਬੱਚਾ ਵਾਪਸ ਨਹੀਂ ਆਵੇਗਾ। ਜਿਹਨਾਂ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਛੋਟੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਹੀ ਦੁੱਖ ਭੁਗਤਨਾ ਪਿਆ ਸੀ, ਹੁਣ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਦੁੱਖ ਫੇਰ ਜਾਗ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਜਦੋਂ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਸਮਝ ਵਿਕਸਿਤ ਹੋ ਗਈ ਹੈ। ਬੱਚੇ ਇਸ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਖੁਦ ਨੂੰ ਘਟਨਾਵਾਂ ਨਾਲ ਜੋੜਨਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਇਸਲਈ ਉਹ ਕਿਸੇ ਨਾ ਕਿਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੋਸ਼ ਦੇਣ, ਸ਼ਰਮਿੰਦਗੀ ਅਤੇ ਫਿਕਰ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਉਹ ਆਪਣੀ ਖੁਦ ਦੀ ਅਤੇ ਦੂਜਿਆਂ ਦੀ ਸਿਹਤ ਅਤੇ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੇ ਨੁਕਸਾਨ ਬਾਰੇ ਫਿਕਰਮੰਦ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਉਮਰ ਦੇ ਬੱਚੇ ਖਰੇ ਜਵਾਬ, ਮੁੜ ਭਰੋਸਾ ਅਤੇ ਆਪਣੀ ਹਾਲਤ ਬਿਆਨ ਕਰਨ ਦੇ ਮੌਕੇ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਨ।

11+ ਸਾਲ/ਕਿਸ਼ੋਰ

ਕਿਸ਼ੋਰ ਅਵਸਥਾ ਬਦਲਾਅ ਦਾ ਸਮਾਂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ ਇਸ ਉਮਰ  ਵਿੱਚ ਬੱਚੇ ਵੱਧ ਆਤਮਨਿਰਭਰ ਬਣ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਉਹ ਅਕਸਰ ਆਪਣੀ ਉਮਰ ਦੇ ਦੋਸਤਾਂ ਅਤੇ ਲੋਕਾਂ ਨਾਲ ਵੱਧ ਗੱਲਾਂ ਕਰਦੇ ਹੋਏ, ਪਰਿਵਾਰਕ ਸਹਾਇਤਾ ਤੋਂ ਦੋਸਤਾਂ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਵੱਲ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਕਿਸ਼ੋਰਾਂ ਨੂੰ ਇਹ ਮਹਿਸੂਸ ਹੋਣ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਅਨੁਕੂਲ ਹਨ ਅਤੇ ਸੋਗ ਸ਼ਰਮਿੰਦਗੀ ਅਤੇ ਅਲਹਿਦਗੀ ਪੈਦਾ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਕਿਸ਼ੋਰ ਮੌਤ ਨੂੰ ਸਮਝਣਗੇ, ਪਰੰਤੂ ਉਸਦੇ ਬਾਅਦ ਕੀ ਹੋਇਆ, ਉਸ ਬਾਰੇ ਉਹ ਦੂਜੇ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਵਿਚਾਰਾਂ ਅਤੇ ਧਾਰਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਚੁਣੌਤੀ ਦੇ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਕਿਉਂਕਿ ਉਹ ਮੌਤ ਅਤੇ ਜੀਵਨ ਚੱਕਰ ਤੋਂ ਜਾਣੂ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਇਸਲਈ ਉਹ ਗੈਰ ਮਿਲਨਸਾਰ ਹੋ ਕੇ ਅਤੇ ਕਿਸੇ ਵੀ ਜੋਖਮਾਂ ਤੋਂ ਬਚ ਕੇ ਨਿਯੰਤਰਿਤ ਹੋਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਉਹ ਜ਼ਿਆਦਾ ਵੱਡੇ ਬਣਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਪਰਵਾਹ ਦਾ ਯਤਨ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ, ਜੋ ਸੋਗ ਮਨਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਇਸ ਉਮਰ ਦੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਹੱਦਾਂ, ਮੁੜ ਭਰੋਸੇ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਜਜ਼ਬਾਤਾਂ ਅਤੇ ਵਿਚਾਰਾਂ ਦਾ ਪਤਾ ਲਗਾਉਣ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।

ਔਟਿਜਮ ਸਪੈਕਟ੍ਰਮ ਵਿਗਾੜਾਂ (ਏ.ਐਸ.ਡੀ.) (Autism Spectrum Disorders) (ASD)  ਤੋਂ ਪੀੜਿਤ ਬੱਚੇ

ਏ..ਐਸ.ਡੀ. ਤੋਂ ਪੀੜਿਤ ਬੱਚੇ ਸ਼ਾਇਦ ਮੌਤ ਲਈ ਹੋਰਾਂ ਬੱਚਿਆਂ ਵਾਂਗ ਪ੍ਰਤੀਕਿਰਿਆ ਨਾ ਕਰਨ ਪਰੰਤੂ ਇਸਦਾ ਮਤਲਬ ਇਹ ਨਹੀਂ ਹੈ ਕਿ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਦੁੱਖ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਏ.ਐਸ.ਡੀ. ਤੋਂ ਪੀੜਿਤ ਬੱਚੇ ਸ਼ਾਇਦ ਮੌਤ ਦੇ ਬਾਰੇ ਆਪਣੇ ਖੁਦ ਦੇ ਵਿਚਾਰਾਂ ਤੇ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਸੰਘਰਸ਼ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਉਹ ਸ਼ਾਇਦ ਦੂਜੇ ਵਿਅਕਤੀ ਦੇ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਤੋਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਦੇਖਣ ਵਿੱਚ ਸੰਘਰਸ਼ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਵਿਵਹਾਰਾਂ ਜਾਂ ਜਜ਼ਬਾਤਾਂ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਵਿੱਚ ਮੁਸ਼ਕਲ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ ਕਿ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਮਦਦ ਮਿਲੇਗੀ। ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਸ਼ਾਇਦ ਆਪਣੇ ਖੁਦ ਦੇ ਜਜ਼ਬਾਤ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰਨਾ ਮੁਸ਼ਕਲ ਲੱਗਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਸਹੀ ਸ਼ਬਦ ਨਹੀਂ ਮਿਲਦੇ, ਇਸਲਈ ਸਪਸ਼ਟ, ਅਸਾਨ ਭਾਸ਼ਾ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਜਿੰਨਾ ਜ਼ਿਆਦਾ ਹੋ ਸਕੇ, ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਬਦਲਾਵਾਂ ਬਾਰੇ ਵਿਸਤਾਰ ਨਾਲ ਦੱਸਦੇ ਹੋਏ, ਨਿੱਤਨੇਮ ਕਾਇਮ ਰੱਖਣਾ ਮਹੱਤਵਪੂਰਣ ਹੈ। ਤਸਵੀਰਾਂ, ਫੋਟੋਗ੍ਰਾਫ ਅਤੇ ਵਿਜੁਅਲ ਏਡਸ ਲਾਭਕਾਰੀ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਇਸ ਤਰੀਕੇ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਜਜ਼ਬਾਤ ਜਾਣਨ ਅਤੇ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰਨ ਦਾ ਮੌਕਾ ਜਿਓ, ਜੋ ਉਹਨਾਂ ਲਈ ਸਹਿਜ ਹੋਣ।

ਸਿੱਖਿਆ ਸਬੰਧੀ ਖਾਸ ਲੋੜਾਂ ਵਾਲੇ ਬੱਚੇ

ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਏ..ਐਸ.ਡੀ. ਤੋਂ ਪੀੜਿਤ ਬੱਚਿਆਂ ਨਾਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਬੱਚਿਆਂ ਦੀ ਵਧਦੀ ਉਮਰ ਦੇ ਮੁਤਾਬਕ ਸਪਸ਼ਟ, ਅਸਾਨ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿੱਚ ਮੌਤ ਬਾਰੇ ਵਿਸਤਾਰ ਨਾਲ ਦੱਸਦੇ ਹੋਏ, ਉਹਨਾਂ ਨਾਲ ਈਮਾਨਦਾਰ ਰਹਿਣਾ ਮਹੱਤਵਪੂਰਣ ਹੈ। ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਜਾਣਕਾਰੀ ਤੇ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਕਰਨ ਅਤੇ ਸਮਝਣ ਵਿੱਚ ਵੱਧ ਸਮਾਂ ਲੱਗ ਸਕਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਜਜ਼ਬਾਤਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਵਾਧੂ ਸਹਾਇਤਾ ਦੀ ਲੋੜ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਛੋਟੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨਾਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਸ਼ਾਇਦ ਉਹ ਮੌਤ ਦੀ ਅੰਤਿਮ ਸਥਿਤੀ ਨੂੰ ਨਾ ਸਮਝ ਸਕਣ ਪਰੰਤੂ ਫੇਰ ਵੀ ਭੈਣ-ਭਰਾ ਨੂੰ ਖੋਣ ਦੇ ਜਜ਼ਬਾਤਾਂ ਅਤੇ ਜਿਸ ਹਿਸਾਬ ਨਾਲ ਸਥਿਤੀਆਂ ਸਨ, ਉਹਨਾਂ ਨਾਲ ਸਬੰਧ ਨੂੰ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਤੁਸੀਂ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣ ਅਤੇ ਅਜਿਹੇ ਚਿੱਤਰ ਬਣਾਉਣ ਜਾਂ ਚੁਣਨ ਲਈ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕਰਦੇ ਹੋਏ, ਜੋ ਦਰਸਾਉਂਦੇ ਹੋਣ ਕਿ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਕਿਹੋ ਜਿਹਾ ਲੱਗਦਾ ਹੈ, ਮਦਦ ਲਈ ਵਸਤਾਂ, ਵਿਜੁਅਲ ਏਡਸ ਅਤੇ ਤਸਵੀਰਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹੋ।

ਜਜ਼ਬਾਤ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰਨਾ

ਬੱਚੇ ਆਪਣੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਜਾਂ ਆਪਣੀਆਂ ਕਿਰਿਆਵਾਂ ਨਾਲ ਉਦਾਸੀ ਜਾਂ ਫਿਕਰ ਦਰਸਾ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਵਿਵਹਾਰ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਸੋਗ ਕਾਰਨ ਬਦਲ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਇਸਲਈ ਇਹ ਪਗਟ ਕਰਨ ਦੇ ਮੌਕੇ ਪੇਸ਼ ਕਰਨਾ ਮਹੱਤਵਪੂਰਣ ਹੈ ਕਿ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਕਿਹੋ ਜਿਹਾ ਲੱਗ ਰਿਹਾ ਹੈ। 

ਜਿਹਨਾਂ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਨਾਲ ਉਹ ਸੁਤੰਤਰ ਪ੍ਰਗਟਾਵਾ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ, ਗੱਲਬਾਤ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਲਾਭਕਾਰੀ ਹੋ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ, ਪਰੰਤੂ ਯਾਦ ਰੱਖੋ ਕਿ ਬੱਚੇ ਦੇ ਧਿਆਨ ਦੀ ਮਿਆਦ ਕਾਫੀ ਛੋਟੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਉਹ ਜਲਦੀ-ਜਲਦੀ ਇੱਕ ਤੋਂ ਦੂਜੇ ਵਿਸ਼ੇ ਤੇ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਜੇਕਰ ਤੁਹਾਡਾ ਬੱਚਾ ਆਪਣੇ ਭੈਣ ਜਾਂ ਭਰਾ ਦੀ ਮੌਤ ਬਾਰੇ ਪੁੱਛਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਖੇਡਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਕੋਈ ਗੱਲ ਨਹੀਂ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਦਿਖਾਓ ਕਿ ਤੁਸੀਂ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਗੱਲ ਸੁਣਨ ਲਈ ਮੌਜੂਦ ਹੋ, ਜਦੋਂ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਲੱਗੇ ਕਿ ਉਹ ਗੱਲ ਕਰਨ ਲਈ ਤਿਆਰ ਹਨ।

ਸੋਗ ਨੂੰ ਸੰਭਾਲਣਾ

ਜਦੋਂ ਕੋਈ ਸੋਗਗ੍ਰਸਤ ਭੈਣ ਜਾਂ ਭਰਾ ਉਦਾਸ ਹੋਵੇ, ਤਾਂ ਅਜਿਹੀਆਂ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਹਨ, ਜੋ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਉਦਾਸੀ ਸਮਝਣ ਅਤੇ ਗੱਲ ਕਰਨ ਲਈ ਥਾਂ ਤਿਆਰ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕਰ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ। ਮੈਂਟਰ, ਸਕੂਲ ਕਾਉਂਸਲਰ ਜਾਂ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਸਮਰਪਿਤ ਸਟਾਫ ਨਾਲ ਨਿਯਮਿਤ ਚੈਟ ਦਰਸਾ ਸਕਦੀ ਹੈ ਕਿ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਜਜ਼ਬਾਤਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਢੰਗ ਨਾਲ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਨ ਦੀ ਇਜਾਜ਼ਤ ਹੈ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਸੋਗ ਮਨਾ ਰਹੇ ਮਾਪਿਆਂ ਦੇ ਪਰੇਸ਼ਾਨ ਹੋਣ ਦੇ ਡਰ ਤੋਂ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਦਬਾਉਣ ਦੀ ਲੋੜ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਸ਼ਾਇਦ ਉਹ ਉਦਾਸ ਮਹਿਸੂਸ ਨਾ ਕਰਨ, ਪਰੰਤੂ ਸ਼ਾਇਦ ਆਪਣੇ ਮਾਪਿਆਂ ਜਾਂ ਜਿਸ ਬੱਚੇ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋਈ ਹੈ, ਉਸਤੇ ਗੁੱਸੇ ਹੋਣ, ਇਸਲਈ ਉਹਨਾਂ ਲਈ ਬਿਨਾਂ ਰਾਏ ਦਿੱਤੇ ਥਾਂ ਪੇਸ਼ ਕਰਨਾ ਮਹੱਤਵਪੂਰਣ ਹੈ।

ਗੱਲਬਾਤ

ਜਿਹਨਾਂ ਮਾਪਿਆਂ ਦੇ ਬੱਚੇ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋਈ ਹੈ, ਸ਼ਾਇਦ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਲੋੜ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ ਕਿ ਸਕੂਲ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਸੰਪਰਕ ਕਰਕੇ ਸਹਾਇਤਾ ਪੇਸ਼ ਕਰੇ ਕਿਉਂਕਿ ਸ਼ਾਇਦ ਉਹ ਆਪਣੇ ਜੀਵਿਤ ਬੱਚੇ ਲਈ ਸਹਾਇਤਾ ਮੰਗਣ ਯੋਗ ਮਹਿਸੂਸ ਨਾ ਕਰਦੇ ਹੋਣ।

ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਆਪਣੇ ਬੱਚੇ ਦੀ ਮੌਤ ਦੀਆਂ ਵਿਹਾਰਕਤਾਵਾਂ ਤੋਂ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਪਰੇਸ਼ਾਨ ਹੋ ਜਾਣ ਜਾਂ ਆਪਣੇ ਬੱਚੇ ਦੀਆਂ ਬੁਨਿਆਦੀ ਲੋੜਾਂ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਨ ਤੋਂ ਵਧ ਕੇ ਕੰਮ ਨਾ ਕਰ ਸਕਣ।

ਸ਼ਾਇਦ ਉਹ ਸਕੂਲ ਵਿਖੇ ਆਪਣੇ ਬੱਚੇ ਦੇ ਸਮਾਂ ਬਿਤਾਉਣ ਦਾ ਸੁਆਗਤ ਕਰਨ, ਕਿਉਂਕਿ ਇਸ ਨਾਲ ਉਹ ਸਹਿਜ ਹੋਣਗੇ ਅਤੇ ਦੂਜਿਆਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਬੱਚੇ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਕਰਨ ਦੇਣਗੇ। ਇਸ ਬਾਰੇ ਪੁੱਛਣਾ ਅਤੇ ਵਾਪਸ ਫੀਡਬੈਕ ਦੇਣਾ ਕਿ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਸਕੂਲ ਜਾਣ ਵਾਲਾ ਬੱਚਾ ਸਥਿਤੀ ਦਾ ਸਾਮ੍ਹਣਾ  ਕਿਵੇਂ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਇਸ ਚੁਣੌਤੀਪੂਰਣ ਸਮੇਂ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਪਰਿਵਾਰ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਕਰਨ ਦਾ ਵਧੀਆ ਤਰੀਕਾ ਹੈ।

ਸਕੂਲ ਵਾਪਸ ਪਰਤਣਾ

ਸ਼ਾਇਦ ਮਾਪੇ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹੋਣ ਕਿ ਜੋ ਹੋਇਆ ਹੈ, ਉਸ ਬਾਰੇ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਬੱਚੇ ਦੇ ਸਹਿਪਾਠੀ ਅਤੇ ਸਕੂਲ ਦੇ ਦੂਜੇ ਪਰਿਵਾਰ ਜਾਣਨ।

ਮਾਪਿਆਂ ਤੋਂ ਇਸ ਬਾਰੇ ਪੁੱਛਣਾ ਇਹ ਦਰਸਾਏਗਾ ਕਿ ਤੁਸੀਂ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਨਿੱਜਤਾ ਦਾ ਸਨਮਾਨ ਕਰਦੇ ਹੋ ਪਰੰਤੂ ਨਾਲ ਹੀ ਮਦਦ ਵੀ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹੋ ਕਿ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਬੱਚੇ ਦਾ ਸੁਆਗਤ ਹੋਵੇ ਅਤੇ ਉਸਨੂੰ ਸਕੂਲ ਕਮਿਉਨਿਟੀ ਵੱਲੋਂ ਸਹਿਯੋਗ ਮਿਲੇ।

ਉਸ ਪਰਿਵਾਰ ਲਈ ਨਾਮਾਂਕਿਤ ਸੰਪਰਕ ਵਿਅਕਤੀ ਨਹੀਂ ਚਾਹੇਗਾ ਕਿ ਮਾਪਿਆਂ ਨੂੰ ਕਈ ਵਾਰ ਆਪਣੀ ਕਹਾਣੀ ਸੁਣਾਉਣ ਦੀ ਲੋੜ ਪਵੇ ਅਤੇ ਜੇਕਰ ਪਰਿਵਾਰ ਨੂੰ ਇਸ ਬਾਰੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦੀ ਲੋੜ ਹੋਵੇ ਕਿ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਸਕੂਲ ਜਾਣ ਵਾਲਾ ਬੱਚਾ ਕਿਵੇਂ ਕੰਮ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ ਤਾਂ ਉਹ ਇੱਕ ਉਪਯੋਗੀ ਵਸੀਲਾ ਹੋਵੇਗਾ।

ਸਕੂਲ ਕਮਿਉਨਿਟੀ ਨਾਲ ਕਿਵੇਂ ਗੱਲਬਾਤ ਕੀਤੀ ਜਾਵੇ/ਅਧਿਆਪਕ ਦਾ ਗਰਭਪਾਤ/ਮਾਪੇ ਦੇ ਗਰਭਪਾਤ ਹੋਣਾ 

ਜਿਹਨਾਂ ਪਰਿਵਾਰਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀ ਸਥਿਤੀ ਬਾਰੇ ਸਕੂਲ ਕਮਿਉਨਿਟੀ ਨੂੰ ਦੱਸਣ ਦੀ ਇਜਾਜ਼ਤ ਦਿੱਤੀ ਹੈ, ਸ਼ਾਇਦ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਇਹ ਪਸੰਦ ਨਾ ਆਵੇ ਕਿ ਸਕੂਲ ਮੇਲਿੰਗ ਲਿਸਟਾਂ ਜਾਂ ਸੋਸ਼ਲ ਮੀਡੀਆ ਥ੍ਰੈਡਸ ਵਿੱਚ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਨੁਕਸਾਨ ਬਾਰੇ ਕੁਝ ਦਿੱਤਾ ਜਾਵੇ।

ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ, ਅੰਦਰੂਨੀ ਗੱਲਬਾਤ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਹੀ ਸੰਵੇਦਨਸ਼ੀਲਤਾ ਨਾਲ ਕਰਨ ਦੀ ਲੋੜ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ, ਜੇਕਰ ਉਹ ਸਟਾਫ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰਨ, ਜੋ ਖੁਦ ਗਰਭਵਤੀ ਹਨ ਜਾਂ ਜੋ ਪਹਿਲਾਂ ਇਸ ਦੁੱਖ ਤੋਂ ਗੁਜਰ ਚੁੱਕੇ ਹਨ। ਜੇਕਰ ਤੁਹਾਡਾ ਸਟਾਫ ਬੱਚੇ ਦੀ ਮੌਤ ਦੇ ਦੁੱਖ ਤੋਂ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋਇਆ ਹੈ ਤਾਂ https://sands.org.uk/workplacetraining ਦੇਖੋ। 

ਜੇਕਰ ਤੁਹਾਨੂੰ ਪੱਕਾ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਹੈ ਕਿ ਮਾਪਾ ਜਾਂ ਸਟਾਫ ਮੈਂਬਰ ਆਪਣੇ ਬੱਚੇ ਦੀ ਮੌਤ ਬਾਰੇ ਦੱਸਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜਾਂ ਨਹੀਂ, ਹਮੇਸ਼ਾ ਉਹਨਾਂ ਨਾਲ ਗੱਲਬਾਤ ਕਰੋ, ਜਿੱਥੇ ਤੁਸੀਂ ਵਿਕਲਪ ਪੇਸ਼ ਕਰਦੇ ਹੋ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੀਆਂ ਵਿਅਕਤੀਗਤ ਲੋੜਾਂ ਨੂੰ ਤਰਜੀਹ ਦੇ ਅਧਾਰ ਤੇ ਰੱਖਦੇ ਹੋ।

ਸੋਗਗ੍ਰਸਤ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਪਹਿਲਾਂ ਵਾਲੀ ਸਥਿਤੀ ਵਿੱਚ ਲਿਆਉਣਾ

ਪਹਿਲਾਂ ਵਾਲੀ ਸਥਿਤੀ ਵਿੱਚ ਲਿਆਉਣਾ ਸੋਗਗ੍ਰਸਤ ਬੱਚਿਆਂ ਲਈ ਖਾਸ ਤੌਰ ਤੇ ਮਹੱਤਵਪੂਰਣ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਇਹ ਦਰਸਾਉਣਾ ਕਿ ਉਦਾਸ ਹੋਣਾ ਗਲਤ ਨਹੀਂ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਜਜ਼ਬਾਤ ਖਤਮ ਹੋ ਜਾਣਗੇ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਚਿੰਤਾ ਦੂਰ ਹੋ ਜਾਵੇਗੀ। ਸਕੂਲ ਕਮਿਉਨਿਟੀਜ, ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਸਵੀਕਾਰ ਕਰਕੇ ਅਤੇ ਛੋਟੇ ਪਰੰਤੂ ਭਰੋਸੇਮੰਦ ਤਰੀਕਿਆਂ ਵਿੱਚ ਉਹਨਾਂ ਦੀਆਂ ਉਪਲਬਧੀਆਂ ਵਿਖਾ ਕੇ, ਮੁਸ਼ਕਲ ਜਜ਼ਬਾਤਾਂ ਦਾ ਸਾਮ੍ਹਣਾ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਮਦਦ ਕਰ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ।

ਹੇਠਾਂ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਪਹਿਲਾਂ ਵਾਲੀ ਸਥਿਤੀ ਵਿੱਚ ਲਿਆਉਣ ਦੇ ਕੁਝ ਵਧੀਆ ਤਰੀਕੇ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਹਨ:

• ਮੁੜ ਭਰੋਸਾ: ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਹਮੇਸ਼ਾ ਦੱਸੋ ਕਿ ਉਹ ਪਿਆਰੇ ਹਨ ਅਤੇ ਨੁਕਸਾਨ ਲਈ ਦੋਸ਼ੀ ਨਹੀਂ ਹਨ। ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਦੱਸੋ ਕਿ ਕਿਸਨੂੰ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਪਰਵਾਹ ਹੈ, ਜਿਹਨਾਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ, ਮਾਪੇ, ਦੋਸਤ ਅਤੇ ਅਧਿਆਪਕ।
• ਨਿੱਤਨੇਮ: ਪੂਰਵ ਅਨੁਮਾਨ ਵਾਲਾ ਦਿਨ ਜਾਂ ਹਫਤਾ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਅਤੇ ਮਹਿਫੂਜ਼ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਮੌਤ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਕੁਝ ਦਿਨਾਂ ਅਤੇ ਹਫਤਿਆਂ ਵਿੱਚ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਸਧਾਰਨ ਨਿੱਤਨੇਮ ਦੇ ਸਕਾਰਾਤਮਕ ਤੱਤ ਸ਼ਾਮਲ ਕਰੋ।
• ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਸਾਂਝਾ ਕਰਨ ਲਈ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕਰੋ: ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਦੱਸੋ ਕਿ ਉਹ ਜੋ ਵੀ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ, ਗਲਤ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਇਸ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਖੁਦ ਦੇ ਜਜ਼ਬਾਤ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰਨ ਦੇ ਮੌਕੇ ਦਿਓ, ਜੋ ਉਹਨਾਂ ਲਈ ਸਹਿਜ ਹੋਵੇ, ਚਾਹੇ ਉਹ ਡਾਂਸ, ਗੱਲਾਂ ਕਰਨਾ, ਡ੍ਰਾਇੰਗ ਬਣਾਉਣਾ ਹੋਵੇ ਜਾਂ ਲਿਖਣਾ। ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਕੋਈ ਵੀ ਗੁੱਸਾ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਮਦਦ ਕਰੋ। ਆਪਣੀਆਂ ਖੁਦ ਦੀਆਂ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਬਾਰੇ ਅਤੇ ਇਸ ਬਾਰੇ ਸਾਂਝਾ ਕਰਕੇ ਉਦਾਹਰਣ ਦਿਓ ਕਿ ਸਮਾਂ ਬੀਤਣ ਨਾਲ ਉਹ ਕਿਵੇਂ ਬਦਲ ਗਈਆਂ ਹਨ।
• ਸਪਸ਼ਟਤਾ: ਸਵਾਲਾਂ ਦੇ ਜਵਾਬ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਉਮਰ ਦੇ ਮੁਤਾਬਕ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਸਪਸ਼ਟ ਰੂਪ ਨਾਲ, ਗੁਪਤ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਅਤੇ ਈਮਾਨਦਾਰੀ ਨਾਲ ਦਿਓ।
• ਸ਼ਾਮਲ ਕਰੋ: ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਭੈਣ-ਭਰਾਵਾਂ ਲਈ ਇੰਤਜ਼ਾਮਾਂ, ਯਾਦਗਾਰ ਥਾਂ ਜਾਂ ਖਾਸ ਚੀਜ਼ਾਂ, ਜੋ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਯਾਦਗਾਰ ਲਈ ਚੁਣੀਆਂ ਹੋਣ,  ਬਾਰੇ ਦੱਸਣ ਦੀ ਇਜਾਜ਼ਤ ਦੇਣ ਨਾਲ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਵੱਧ ਨਿਯੰਤਰਿਤ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਮਿਲੇਗੀ।
• ਸਹਾਇਤਾ: ਕਿਸੇ ਵੀ ਉਸ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਸ਼ਾਮਲ ਕਰੋ, ਜੋ ਤੁਹਾਡੇ ਬੱਚੇ ਨੂੰ ਸਹਿਯੋਗ ਕਰਦਾ ਹੋਵੇ, ਸਕੂਲਾਂ, ਕਲੱਬਾਂ ਸਮੇਤ। ਉਹਨਾਂ ਨਾਲ ਗੱਲ ਕਰੋ ਅਤੇ ਇਸ ਸਬੰਧ ਵਿੱਚ ਮਿਲ ਕੇ ਕੰਮ ਕਰੋ ਕਿ ਉਹ ਤੁਹਾਡੇ ਬੱਚੇ ਨੂੰ ਸਹਿਯੋਗ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਕਿਵੇਂ ਮਦਦ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ।
• ਪ੍ਰਸ਼ੰਸਾ: ਉਹਨਾਂ ਦੀਆਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਣ ਕਾਮਯਾਬੀਆਂ ਅਤੇ ਉਪਲਬਧੀਆਂ ਲਈ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਅਤੇ ਪ੍ਰਸ਼ੰਸਾ ਕਰੋ, ਜੋ ਮੁਸ਼ਕਲ ਚੀਜ਼ਾਂ ਉਹ ਸੰਭਾਲਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਸਾਮ੍ਹਣਾ ਕਰਦੇ ਹਨ।
• ਸਮਝੋ: ਇਹ ਸਮਝੋ ਕਿ ਉਦਾਸ ਅਤੇ ਦੁਖੀ ਹੋਣ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਹੀ ਬੱਚਿਆਂ ਦਾ ਹੱਸਣਾ, ਖੇਡਣਾ ਅਤੇ ਮਜ਼ੇ ਕਰਨਾ ਗਲਤ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਭੈਣ ਜਾਂ ਭਰਾ ਦੀ ਮੌਤ ਦੇ ਬਾਅਦ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਕਈ ਚੀਜ਼ਾਂ ਨਾਲ ਸੰਘਰਸ਼ ਕਰਨਾ ਪੈ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ ਦੋਸਤੀਆਂ, ਬਦਲਾਅ ਅਤੇ ਚੁਣੌਤੀਆਂ, ਜੋ ਉਹ ਆਮ ਤੌਰ ਤੇ ਆਪਣੀ ਪ੍ਰਗਤੀ ਵਿੱਚ ਲੈਂਦੇ ਹਨ। ਸਮਝੋ, ਪਰੰਤੂ ਵਿਵਹਾਰ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀ ਹੱਦਾਂ ਵੀ ਰੱਖੋ, ਤਾਂ ਜੋ ਬੱਚੇ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਅਤੇ ਮਹਿਫੂਜ਼ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰ ਸਕਣ।

Sands ਹੈਲਪਪਾਈਨ - 0808 164 3332 helpline@sands.org.uk